Bronisław Gniazdowski sześć razy oszukał przeznaczenie. Można nakręcić film o tym, jak wielokrotnie cudem ocalał od śmierci

Tym, którzy go znali, Bronisław Gniazdowski (1901-1990) najbardziej kojarzy się z rowerem. W ciągu swojego długiego życia miał ich kilka. Na każdym swoim rowerze montował na bagażniku miejsce na sztalugę i jeździł nim w poszukiwaniu pięknych plenerów.

Żadna odległość nie była mu straszna, kiedy szukał inspiracji do malowania. Na dwóch kółkach przejechał nawet do Warszawy i Zakopanego! Z Kluczborka do Olesna czy Namysłowa jeździł regularnie, spiesząc na zajęcia w Ognisku Plastycznym.

- Sam zmajstrował te rowery, przyczepił sztalugę, który byłą obrotowa i którą zwłaszcza w długich podróżach wykorzystywał jako żagiel! Ustawiał go tak, żeby pchał mu rower razem z wiatrem – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk, córka malarza. – Jeździł rowerem jeszcze, kiedy miał 80 lat.

Bronisław Gniazdowski był rodzonym warszawiakiem. Do Kluczborka trafił z nakazu pracy w 1945 rok i mieszkał w mieście nad Stobrawą przez 45 lat, aż do śmierci.

- Znałam osobiście Pana Bronisława Gniazdowskiego. Jako uczennica szkoły podstawowej w Bogacicy zapisałam się na warsztaty malarskie, które odbywały się w soboty po południu - wspomina Teresa Bursy. - Mimo że mieszkałam ponad 2 kilometry od szkoły, to z wielką przyjemnością drugi raz pokonywałam pieszo tę odległość, aby uczestniczyć w warsztatach. Pan Gniazdowski był dla mnie bardzo ważny jako nauczyciel od malowania.

- Były to lata 1965-68. Z niecierpliwością czekaliśmy na przyjazd Pana Gniazdowskiego, który faktycznie przyjeżdżał rowerem niezależnie od pogody, czy to zima czy lato - dodaje Teresa Bursy. - Przed oczami mam jego szczupłą wysoką sylwetkę i wełniany, dość długi, rozciągnięty sweter, chyba ciemnoszary, a do tego płaszcz, prochowiec koloru beżowego przepasany paskiem. Pan Gniazdowski był przesympatyczny, kulturalny, nigdy nie podnosił głosu, tylko z cierpliwością dawał wskazówki. Miał w sobie charyzmę. Cieszę się, że go poznałam.

- Pamiętam ten bagażnik ze sztalugą, kiedy Bronisław Gniazdowski przejeżdżał rowerem koło naszego domu - wspomina Jadwiga Ukarma. - Pamiętam całą jego rodzinę, miał dwóch synów i córkę. A małżonka pana Bronisław jeździła z wózeczkiem na działkę, o którą bardzo dbała.

Ciekawostką jest, że wnuczką malarza jest znana kluczborska psycholożka Anna Włodarczyk. Bronisław Gniazdowski sportretował ją zresztą jako dziecko.

- Jego matka powiedziała: „Wolałabym widzieć mojego syna na katafalku, niż na ślubnym kobiercu!”, kiedy dowiedziała się, że żeni się z ubogą dziewczyną! – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Był bowiem kluczborski malarz synem Wacława Gniazdowskiego herbu Korab, dziedzica rodowych włości w Lipnie, i Zofii de domo Rościszewskiej, urodzonej w dworze w Warpalicach. Zofia nie mogła ścierpieć, że jej syn Bronisław pojął za żonę ubogą szlachciankę Teresę Niewęgłowską. Poznał ją na plenerach malarskich w Krzemieńcu i Wiśniowcu, gdzie pracowała jako opiekunka w ochronce dla dzieci (czyli ówczesnym żłobku).

- Babcia Zofia śmiertelnie się obraziła na syna za ten mezalians. Potem pogodziła się z nim, ale wnuków nie zdążyła zobaczyć przed śmiercią – opowiada Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Historia rodzinnych niesnasek miała smutny finał. Bronisław poślubił Teresę w grudniu 1936 roku. Wacław Korab-Gniazdowski zmarł już w 1938 roku, natomiast Zofia Rościszewska-Gniazdowska zmarła śmiercią głodową w okupowanej przez Niemców Warszawie w 1942 roku.

- Kiedy Bronisław dotarł z rodziną do Warszawy, dowiedział się, że jego matka nie żyje, a do tego zmarła straszną śmiercią – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Bronisław Gniazdowski urodził się na samym początku XX wieku, w 1901 roku. Kiedy miał 18 lat, wstąpił do Legionów Piłsudskiego.

- Kiedy wybuchła wojna polsko-bolszewicka, tata został posłańcem, woził konno listy między pułkami – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk. – Został ranny, po nodze przejechała mu armata. Do końca życia miał przez to problemy z nogami, miał je sine.

Bronisław Gniazdowski był absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Przed wojną pracował w Liceum Krzemienieckim oraz w Muzeum Ziemi Krzemienieckiej (dzisiejszym Muzeum Juliusza Słowackiego, ponieważ właśnie w tym mieście położonym na Ukrainie urodził się słynny poeta). To właśnie wtedy, w latach trzydziestych, Bronisław Gniazdowski jeździł rowerem z Krzemieńca do Warszawy i do Zakopanego.

- Kiedyś wysłano go na delegację do Warszawy. Pojechał oczywiście rowerem! Droga do Warszawy zajmowała mu trzy dni – mówi córka malarza. Prawie 1000 kilometrów z Krzemieńca do Warszawy i z powrotem (razem z pobytem na delegacji!) pokonał w tydzień.

Po wybuchu wojny Gniazdowscy początkowo zostali w Krzemieńcu, mieli dwóch małych synów. W 1942 roku na Wołyniu zaczęła się rzeź, malarz z rodziną znalazł się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Ukraińskie bandy UPA mordowały wszystkich Polaków, również kobiety i dzieci.

- Na szczęście ukraiński sąsiad ostrzegł rodziców, że w nocy UPA szykuje się do rzezi. Zaprzyjaźniony Ukrainiec pomógł nawet rodzinie dostać się na stację kolejową i ukryć w bydlęcym wagonie – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Tak dostali się do Polski. Zaraz za granicą pociąg zatrzymali Niemcy, wyciągali ludzi z wagonów i rozstrzeliwali ich. Na szczęście nie zauważyli wciśniętej w kąt wagonu rodziny z dwojgiem przerażonych dzieci!

- To nie pierwszy raz, kiedy tata w cudowny sposób ocalał – opowiada Danuta Gniazdowska-Włodarczyk. –Wcześniej zdołał uciec na rowerze przed goniącymi go Ukraińcami z UPA. Innym razem jechał rowerem, kiedy rozpętała się burza. Po uderzeniu pioruna na tatę runęło drzewo, ale miał takie szczęście, że uderzyły w niego tylko drobne gałęzie, nie zniszczyły nawet roweru!

Gniazdowscy przedostali się do Warszawy. Bronisław dowiedział się, że jego matka nie żyje, ale schronienia udzieliła mu siostra Janina. Zamieszkali wszyscy w jednym pokoju przy ulicy Belwederskiej. Kiedy wybuchło powstanie warszawskie, Bronisław został schwytany w łapance i wywieziony do obozu pracy w okolicach Głogowa. Tam kolejny raz cudownie ocalał, kiedy podczas pracy w fabryce zawalił się strop hali fabrycznej!

- Większość robotników przymusowych zginęła pod gruzami, tylko kilku przeżyło, w tym mój tata – mówi pani Danuta. - Kiedy zbliżał się front i Armia Czerwona i Niemcy postanowili przewieźć robotników przymusowych na Węgry, tacie udało się uciec z transportu.

Po tym, jak Bronisław Gniazdowski dostał się do niewoli, a w Warszawie rozpętało się piekło, żona z dwoma synami, Adamem i Andrzejem, przedostali się do Krakowa. Tutaj zaopiekowała się nimi Hanna Rudzka-Cybis, malarka i pierwsza żona Jana Cybisa, a prywatnie kuzynka Bronisława.

Kiedy malarz uciekł z niemieckiego transportu, szukał rodziny właśnie w Krakowie. Dowiedział się jednak, że żona razem dziećmi przeniosła się wcześniej za pracą najpierw do Poronina, a następnie do Sopotu. Teresa Gniazdowska podjęła pracę w domu dziecka.

W listopadzie 1945 roku Bronisław Gniazdowski dostał nakaz pracy w Kluczborku. Żona z synami dotarła do niego dopiero wiosną 1946 roku. Zamieszkali w poniemieckiej kamienicy przy ulicy Byczyńskiej. Malarz dostał pracę w Starostwie Powiatowym, gdzie był instruktorem kulturalno-oświatowym. W 1947 roku na świat przyszła Danuta.

- Bieda była ogromna, tata w mroźną zimę do pracy chodził w marynarce, bo nie miał żadnego płaszcza – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk. – Kiedy jego naczelnik w starostwie zobaczył, jak tata kuli się z zimna, dał mu za darmo płaszcz, bo miał trzy! Tata wspominał to z wdzięcznością, bo czasy powojenne były bardzo trudne, więc taki podarunek naprawdę był świadczył o wielkim sercu.

Czasy powojenne były trudne nie tyko ze względu na biedę, ale i na komunistyczny terror.

- Tata był wzywany do Urzędu Bezpieczeństwa. Pożegnał się z mamą i dziećmi, bo myślał, że już nie wróci. W oczach ubeków obciążało go wiele: hrabiowskie pochodzenie, służba w Legionach Piłsudskiego, udział w wojnie z bolszewikami – wylicza Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Na szczęście, ubecy wypuścili malarza z hrabiowskim tytułem. Bronisław Gniazdowski był kapistą (kapizm był kierunkiem malarskim, w którym najważniejsze były kolory), ale czasy stalinowskie wybitnie nie sprzyjały barwnym artystom.

Gniazdowski musiał zapewniać w piśmie do Związku Polskich Artystów Plastyków, że planuje namalować takie dzieła, jak: „Lenin wśród robotników” czy „Lenin, Stalin i Mołotow w redakcji Prawdy”. Obrazy kluczborskiego malarza z czasów stalinowskich nie zachowały się.

Jednocześnie Bronisław Gniazdowski czynił starania, żeby uruchomić w Kluczborku muzeum.

- Pierwsze eksponaty gromadził w budynku na tyłach domu kultury, gdzie przed wojną była sala teatralna. Jako dziecko bawiłam się tam jeszcze, potem zrobiono tam magazyny, zamurowano piękne wysokie okna, a na koniec zburzono ten budynek. Zebrane eksponaty zaczęto przenosić do kluczborskiego zamku – opowiada Danuta Gniazdowska-Włodarczyk. – To tata wydeptał, że na cele muzealne najpierw przeznaczono drugiej piętro, a następnie cały zamek.

Szkoda, że nie na kluczborskim Osiedlu Malarzy, gdzie są m.in. ulice Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego czy Jana Cybisa, znanego opolskiego malarza z Wróblina, prywatnie szwagra Bronisława Gniazdowskiego!

- Dla mnie ulica Gniazdowskiego to droga kończąca znajdujące się niedawno Osiedle Malarzy – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.- Byłam na uroczystym nadaniu imienia tej ulicy w 2006 roku. Cieszę się, że tata został uhonorowany w mieście, w którym żył i pracował do końca życia.

Pani Danuta jest kustoszem dzieł Bronisława Gniazdowskiego. W swoim domu ma ponad sto obrazów i grafik ojca, wiszą one tam dosłownie wszędzie.

- Obrazy Bronisława Gniazdowskiego są także w Muzeum Narodowym w Warszawie, w prywatnych kolekcjach w Szwecji i Japonii, a także w Muzeum im. Jana Dzierżona w Kluczborku – mówi Danuta Gniazdowska-Włodarczyk.

Jednym z eksponatów znajdujących się w kluczborskim muzeum jest rzecz jasna słynny rower Bronisława Gniazdowskiego. Z obrotową sztalugą na bagażniku!

Ulica Gniazdowskiego w Kluczborku.